Państwowy Instytut Robót Ręcznych (PIRR) 1923–1950

Działalność

Urodził się 21 IV 1882 roku w Warszawie w rodzinie urzędnika kolei. Ukończył gimnazjum w Siedlcach. Jeszcze w trakcie nauki przystąpił do Organizacji Młodzieży Narodowej Szkół Średnich, która była zewnętrzną, nielegalną organizacja uczniowską. W 1901roku Ambroziewicz roku rozpoczął studia na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Na jego poglądy i zasady postępowania olbrzymi wpływ wywarł Związek Młodzieży Polskiej „ZET”. Jako członek Komisji Szkolnej ZET-u w Warszawie Ambroziewicz uczestniczył: w strajku szkolnym w 1901 roku, w walce o język polski na terenach unickich oraz w wielkim strajku szkolnym w roku 1905-tym. W latach 1906–1907 Wiktor Ambroziewicz redagował pierwsze w Warszawie czasopismo studenckie zatytułowane „Znicz” powiązane z ZET-em. 

W okresie lat 1907–1911 Ambroziewicz studiował na wydziale polonistyki uniwersytetu lwowskiego. W tym tez czasie zajmował się dziennikarstwem. W 1911 roku przeniósł się do Włocławka, gdzie redagował „Dziennik Kujawski”.

Po wybuchu wojny I-szej wojny światowej, w sierpniu 1914 roku, Wiktor Ambroziewicz został aresztowany i więziony przez Niemców. Skutkiem tego trzy lata przebywał w niemieckich więzieniach i obozach jenieckich, usytuowanych w: Toruniu, Hawelbergu, Celle oraz Gardelegen. W tym ostatnim zajmował się redagowaniem obozowej gazetki „Gość”.

Po powrocie do kraju w 1917 roku na polecenie władz „ZET”-u Ambroziewicz podjął się nauczania jako dyrektor Szkoły Filologicznej, przekształconej później w Gimnazjum im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie. Tę placówkę Ambroziewicz zasadniczo stworzył od fundamentów. Jego praca zaowocowała powstaniem na wskroś nowoczesnej polskiej szkoły, reprezentującej niezwykle wysoki poziom edukacyjny i dydaktyczny.

Wokół Gimnazjum im. Stefana Czarnieckiego w Chełmie zgromadzili się członkowie ZET-u, którzy tworzyli gros grona pedagogicznego. W tej sytuacji nie dziwi, że pod dyrekcją Ambroziewicza w Gimnazjum energicznie działała zakonspirowana Polska Organizacja Wojskowa (POW).

Wiktor Ambroziewicz należał również do Komisji Rewizyjnej Straży Kresowej. Ta polska organizacja powstała 18 lutego 1918 roku w Lublinie. Zajmowała się działalnością polityczną i oświatową oraz propagowaniem polskości. Do jej podstawowych zadań należało powiązanie polskich ziem położonych na obszarze byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego z terenami II Rzeczpospolitej oraz obrona polskiej ziemi usytuowanej na wschodnich kresach Polski. Straż Kresowa trwała przy Józefie Piłsudskim wspierając jego politykę i federacyjne dążenia. 

Bezpośrednią przyczyną powstania Straży Kresowej były postanowienia traktatu brzeskiego, które spowodowały olbrzymie społeczne poruszenie. Jego skutkiem spontanicznie zawiązano organizację w celu obrony zagrożonych terenów Chełmszczyzny i Podlasia. Działalność Towarzystwa Straży Kresowej trwała do roku 1927-go. 

Ambroziewicz czynnie włączył się w działalność narodowościową oraz objął redakcję pisma „Głos Ziemi Chełmskiej”, stanowiącego organ prasowy Straży Kresowej. Już w październiku 1917 roku przygotował obchody 100. rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki.

W 1919 roku dyrektor Ambroziewicz wystąpił z projektem utworzenia muzeum. Z upoważnienia komisarza rządu na powiat chełmski, S. Borowskiego szkoła Ambroziewicz przejęła od magistratu resztki zbiorów z Cerkiewno – Archeologicznego Muzeum, powołanego przez zaborców w 1882 roku. 6 lutego 1919 roku Teofil Wiśniewski, Delegat Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (WRiOP), dokonał przeglądu zbiorów i w obecności komisarza rządu spisał protokół. 164 przedmioty zakwalifikowano jako eksponaty muzealne posiadające wartość zabytkową. Po zatwierdzeniu tymczasowego regulaminu wewnętrznego szkoły przez Ministra WRiOP, 1 maja1920 r., Muzeum Ziemi Chełmskiej stało się integralną częścią gimnazjum

Wybitnie uzdolniony pedagogicznie i organizacyjnie Ambroziewicz został mianowany w roku 1930 dyrektorem Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, elitarnej szkoły stojącej na najwyższym poziomie. Pracował tam w latach 1930–36, gdzie zastosowano nowy pedagogiczny eksperyment, zdobytej którego celem było uzyskanie przez uczniów praktycznej umiejętności wykorzystania przez wiedzy teoretycznej. 

W roku 1936-tym Ambroziewicza Powołano na przewodniczącego Komisji Edukacji Światowego Związku Polaków z Zagranicy i powierzono mu stanowisko kuratora Okręgu Szkolnego Warszawskiego. Trwał na nim az do wybuchu II wojny światowej. W czasie II wojny światowej znalazł się początkowo w Wilnie, gdzie organizował polską szkołę. W 1941 roku powrócił do Warszawy i objął kierownictwo Wydziału Szkolnego Polskiego Związku Zachodniego w konspiracji, którego został wiceprezesem. Jednocześnie prowadził tajne nauczanie. W czasie Powstania Warszawskiego walczył w Wojskowej Służbie Ochrony Powstania, w kompanii „Astronoma”.

Pierwsza siedziba reaktywowanego po II wojnie światowej w Łodzi.
Pierwsza siedziba reaktywowanego po II wojnie światowej w Łodzi.

Po zakończeniu wojny Ambroziewicza mianowano dyrektorem Państwowego Instytutu Robót Ręcznych (PIRR). W sytuacji leżącej w gruzach Warszawy siedzibę reaktywowanego PIRR początkowo umiejscowiono w Łodzi, a następnie w Bielsku. Tam też PIRR pracował pod nowa nazwą: Państwowy Instytut Robót Ręcznych dla Nauczycieli im. Władysława Przanowskiego. 

W 1950 władze komunistyczne zlikwidowały Instytut bez podania przyczyny, zwalniając dyrektora Wiktora Ambroziewicza z pracy. 

Dyrektor Wiktor Ambroziewicz wraz z częścią rady pedagogicznej PIRR przed jej siedzibą w Bielsku
Dyrektor Wiktor Ambroziewicz wraz z częścią rady pedagogicznej PIRR przed jej siedzibą w Bielsku

Pod koniec życia Ambroziewicz opracował obszerną biografię Władysława Przanowskiego, zatytułowaną „Władysław Przanowski i jego dzieło”, w której ukazał dzieje wychowania technicznego w II Rzeczypospolitej Praca ukazała się drukiem w 1964 roku. Przedmowe do niej napisał prof. Tadeusz Kotarbiński. Ponadfto osobie Władysława Przanowskiego ambroziewicz poświecił artykuły publikowane na łamach m.in. Przeglądu Historyczno-Oświatowego (w tym: Władysław Przanowski: życie i działalność, Udział Władysława Przanowskiego w opracowaniu programów pracy ręcznej).

Współpracownik i kontynuator myśli Władysława Przanowskiego, dyrektor Wiktor Ambroziewicz wraz z nauczycielami w auli PIRR w Bielsku.
Współpracownik i kontynuator myśli Władysława Przanowskiego, dyrektor Wiktor Ambroziewicz wraz z nauczycielami w auli PIRR w Bielsku.

Wolą Wiktora Ambroziewicza było przekazanie muzeum w Chełmie wielu pamiątek i dokumentów osobistych i zwiazanych z PIRR. W darowanym zbiorze znalazły się n.in. tez fotografie, rzeczy osobiste oraz korespondencja. Zbiór ten przedstawiono w muzeum już po śmierci darczyńcy w 1969 roku. Wtedy szerokiej publiczności przedstawiono: „protokoły zebrań, notatki, ulotki, gazety, dokumenty dotyczące ważnych wydarzeń historycznych: uroczystości 100. rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki, protestu brzeskiego (..) unikatowy plakat „Nie damy Ziemi”, towarzyszący uroczystościom 3-majowym 1919 roku; listy, notatki, fotografie oraz wydawnictwa m.in. Jednodniówka redakcji uczniowskiej (1918–28), album karykatur nauczycieli i młodzieży rysowany przez Masłowskiego i Głowackiego; dokumenty w służbie państwowej: z okresów sprawowania funkcji dyrektora w Chełmie i w Warszawie oraz pracy w Państwowym Instytucie Robót Ręcznych w Bielsku Białej, dyplomy, odznaczenia, korespondencja, albumy, rzeczy osobiste, meble i pamiątki biurowe.”